Tykocin w książce "Zabytkowa architektura drewniana w ośrodkach miejskich - problematyka ochrony"

Działania ratunkowe drewnianego domu przy Placu Czarnieckiego

 10 w kontekście  przeobrażeń architektury drewnianej Tykocina od XVIII do XXI wieku.

Architektura drewniana jest niezwykle ważną częścią dziedzictwa historycznego Tykocina. To przekonanie wynika także z wieloletnich działań prowadzonych na rzecz  zachowania  drewnianego zabytkowego  domu przy Placu Czarnieckiego 10 przez jego mieszkańców i umacnia się tym bardziej, im więcej jest w Tykocinie  rozebranych lub wyłączonym z użytku domów drewnianych. Budownictwo drewniane rozwijało się w Tykocinie przez  600 lat tworząc niepowtarzalny krajobraz i klimat miasta zamieszkałego przez  zróżnicowaną kulturowo społeczność polską , ruską, żydowską i niemiecką. Pierzeje rynków i ulic  tworzone były przez zwartą drewnianą zabudowę. Zygmunt Gloger  w dziele pt. „Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce” z  1907 roku dokonał  rozpoznania i waloryzacji  budownictwa drewnianego jako cennego dziedzictwa materialnego i społecznego, odwołując się często do rodzinnego mikroregionu, nazywanego przez etnografa  Podlasiem Tykocińskim. Należałoby mieć je na uwadze, opracowując program ochrony drewnianej architektury Tykocina. Orędownikiem tutejszego budownictwa drewnianego był także  „tykociński obywatel”, przyrodnik Włodzimierz Puchalski, którego „bazą” wypadową była 200 -letnia chata podlaska po przeciwnej stronie doliny Narwi. 

W 2021 roku Tykocina otrzymał tytuł „Pomnika Historii”. Zabiegały o to tykocińskie organizacje społeczne i przedsiębiorcy w branży turystycznej. We wniosku, poza bogatą historią, zachowanym układem urbanistycznym, budowlami sakralnymi  i innymi cennymi zabytkami wymieniono  także architekturę drewnianą. Niestety , mimo podniesienia rangi historycznego dziedzictwa miasta drewniana architektura mieszkalna pozostaje nadal dziedzictwem nierozpoznanym, a jej stan odstrasza przeciętnego turystę. Wizja Tykocina jako miasta turystycznego minimalizuje i eliminuje  – jak się wydaje – znaczenie dziedzictwa drewnianego na rzecz nowoczesnych inwestycji turystycznych, mających podnieść atrakcyjność miasta w oczach gości.

Mieszkańcy domu przy Placu Czarnieckiego 10  przez wielu lat  tworzyli i realizowali program ratowania rodzinnej siedziby jako części historycznego dziedzictwa miasta. Początkowo były to wydarzenia artystyczno-kulturalne. W latach 2007-2012 z udziałem  społeczności tykocińskiej i zaproszonych artystów z całej Polski odbywał się „Festiwalu domu. Spotkania z dziedzictwem kulturowym Tykocina”. Kolejnym krokiem był wpisanie domu do rejestru zabytków województwa podlaskiego i tworzenia programu materialnego ratowania obiektu.

W 2010 roku została powołana fundacja Centrum Badań nad Historią i Kulturą Małych Miast z siedzibą w zabytkowym domu przy Placu Czarnieckiego 10. Fundacja w naturalny sposób wpisuje się w tradycje  patriotycznego i społecznego zaangażowania  kilku generacji mieszkańców domu, nawiązując do działalności Alicji i Czesława Matusiewiczów, nauczycieli tykocińskiej szkoły podstawowej , którzy w czasach komunistycznych bezinteresownie działali na rzecz zachowania krajobrazu kulturowego i dziedzictwa historycznego miasta. 

 W 2013 roku przy współpracy z kierownikiem Podlaskiego Muzeum Wsi, Arturem Gawłem, CBnHiKMM opracowało i zrealizowało „Szlak Architektury Drewnianej Tykocina”, na którym znalazło się kilkanaście domów mieszkalnych. Przy okazji nawiązane zostały bliskie kontakty z ostatnimi mieszkańcami, podtrzymywane nieraz do ich śmierci. Zgromadziliśmy nagrania rozmów, audio i video dotyczące życia domu i historii Tykocina ostatnich kilkudziesięciu lat. Każda wizyta jest czymś niezwykłym, podobnie jak fenomen drewnianego domu.  Wraz z pracownikami NID- u  zainicjowano spotkania z przedstawicielami  społeczeństwem i samorządu miasta  na rzecz przyznania Tykocinowi tytułu Pomnika Historii.

W latach 2014 – 2019 dom przy Placu Czarnieckiego 10 został poddany działaniom ratunkowym, przeprowadzonym przez fachowców – konserwatorów drewna przy wsparciu finansowym WUOZ w Białymstoku i Województwa Podlaskiego.  Uzyskał nagrody w konkursach Generalnego Konserwatora Zabytków „Zabytek poznany” w 2007 roku  i „Zabytek zadbany” w 2021 roku.  Stał się tematem filmów, artykułów i audycji.

 Jest domem zamieszkałym a jednocześnie otwartym do zwiedzania, jako ośrodek  promocji tradycyjnego budownictwa drewnianego Tykocina i jego ambasadorem.